صنعت لبنیات در ایران
صنعت لبنیات نیز مانند همه مشاغل ایران در سال 1400 سختی را تجربه کرد که از جمله دلایل آن می‌توان به “کاهش مصرف سرانه” و “عدم سرمایه‌گذاری” از سوی سازمان‌های سیاست‌گذار و تولیدکنندگان در پروژه “فرهنگ‌سازی مصرف شیر و لبنیات در خانوارهای ایرانی” اشاره کرد. همچنین تداوم قوانین ضد‌تولیدی مانند “قیمت دستوری” درد سال را که اقتصادش از اثرات تحریم و رکود مستمر از سوی نهادهای سیاست‌گذار در حال چرخش است، بیشتر کرد.
برای اینکه نگاه و زاویه‌ای متفاوت از سختی‌های اقتصادی به مخاطب بدهم. سعی می‌کنیم در مقاله امروز سپیانی به نکاتی بپردازم که نگاهی اندکی آسیب شناسانه از منظر سیاست‌گذاری در حوزه زنجیره صنعت لبنیات در ایران دارد.
آنچه در مورد قیمت‌گذاری دستوری گفته‌نشده است.
قیمت‌گذاری دستوری علی رغم اینکه هیچ اقتصاددان، فعال اقتصادی و حتی سیاست گذار حاضر به دفاع از آن به عنوان یک کارشناس نیست، همچنان در دستور کار سیاست‌گذاری کشور قرار دارد. وجود مطالبات اجتماعی و فشار افکار عمومی بر سیاست‌گذاران متولی تنظیم آن، شرایط تداوم قیمت‌گذاری دستوری را فراهم کرده است. هرچند که توجیه اقتصادی قابل توجیهی نداشته باشد و نتیجه مطلوبی را در تصمیم‌گیری به همراه نداشته باشد. سازندگان او دانش بازار و کنترل قیمت را دارد.
وجود چنین فشاری بی‌تردید سیاست‌گذاران ما را در دولت تسلیم‌کرده و به جای تکیه بر بازار و رقابت، تمرکز بر سیاست های توسعه و تغییر رویکردهای کلی، خود و جایگاه خود را به تنظیم قیمت کالا تقلیل داده‌اند. کالاهای مصرفی خانگی آخرین باری که قیمت شیر خام در یک کمیته دولتی مطرح شد حداقل 30 سال پیش بود. اکنون که موضوع قیمت اقلام در حال بازگشت به کمیته است، مشخص است که دولت از اهداف توسعه‌ای فاصله گرفته و سیاست‌گذاری را فراموش کرده است.
مطالب مرتبط:
وقتی ساختار جهاد تقویت شود، قانون انتزاع اعمال می‌شود.
بی‌ثباتی کسب‌وکار مواد غذایی، به‌ویژه صنعت لبنیات در ایران به دلیل پراکندگی تصمیم‌گیری‌ها در مورد امنیت غذایی و صنایع مرتبط با کشاورزی برای سال‌ها به وجود آمده‌است. صنایع لبنی خود را بخشی از وزارت دفاع می‌دانستند، اما معتقد بودند که باید بیشترین همکاری و ارتباط را با وزارت جهاد کشاورزی داشته‌باشند. چرا که اکثریت تامین‌کنندگان (کشاورزان) آنها زیر نظر معاونت این وزارتخانه هستند.
گام مهمی در جهت حل مسئله پراکندگی تصمیم‌گیری در صنایع غذایی به ویژه صنایع لبنی را می‌توان در اجرای قانون تمرکز اختیارات وزارت جهاد کشاورزی مشاهده کرد که از اواسط سال به اجرا درآمد. مرداد ماه سال جاری این قانون تصمیماتی را که در این وزارتخانه اتخاذ می‌شد. غیرحزبی بود و بر کل زنجیره‌تامین صنایع لبنی، از عرضه شیر خام تا تولید محصول و در نهایت عرضه به مصرف‌کننده، تأثیر داشت. مسئولیت وزارت کشاورزی را از تامین مواد‌خام (شیر خام) به تامین کالاهای اساسی و امنیت غذایی ارتقا داد.
این که وزارت جهاد کشاورزی در حال حاضر ساز و کارهای لازم برای انجام این وظیفه را ندارد، جای نگرانی دارد. در حالی که وزارت جهاد کشاورزی در حال رایزنی برای بازگشت اختیارات خود در زمینه تنظیم بازار و تمرکز قوا در زنجیره‌غذایی کشور بود و در حالی که وزارت کشاورزی سال‌هاست تاسیس و مسئولیت آن را بر عهده دارد.
در حوزه دام و تامین شیر خام، جای تعجب است که هیچ اقدامی برای ارتقای ساختار این وزارتخانه برای انجام وظایفی که باید انجام شود، صورت نگرفت. تشکیل معاونت قوی در وزارت جهاد کشاورزی برای سیاست گذاری در حوزه صنایع غذایی در راستای جایگاه صنایع غذایی به عنوان حلقه حیاتی در زنجیره ارزش همچنان مفقود است که با توجه به تصویب این مصوبه حیرت‌انگیزتر است چون تقریبا 10 ماه از اجرای قانون انتزاع می‌گذرد.
مشتری توسط سیستم خط مشی نادیده گرفته شده!
پس از بحث‌های متعدد، قیمت شیر‌خام در مرداد ماه سال 1400 تقریباً 50 درصد افزایش یافت که نسبت به تابستان 1398 بیش از 100 درصد افزایش داشت. در نتیجه چنین افزایشی، شاهد افزایش لبنیات برای مصرف‌کننده بودیم. اطلاعات بازار حاکی از کاهش قدرت خرید مردم، مصرف کمتر لبنیات و در نتیجه مازاد فزاینده عرضه شیر‌خام است. این در حالی است که آمارهای مرکز آمار نشان می‌دهد در پنج سال اخیر نسبت خرید محصولات لبنی دهک‌های ثروتمند شهری نسبت به دهک‌های کم برخوردار شهری حدود 1.2 برابر کاهش یافته است و این نسبت در میان خانوارهای روستایی تقریباً 3.2 برابر کمتر است.
مازاد تولید شیر‌خام که قرار بود به عنوان لبنیات توسط خانوارهای ایرانی مصرف شود، اکنون به شیر خشک و چربی (کره و خامه) تبدیل‌شده و صادر می‌شود. ظرفیت خطوط شیرخشک صنعتی کشور برای جذب 7000 تن شیر خشک در روز پیش‌بینی می‌شود در سال‌آینده با افزایش صادرات شیرخشک به این ظرفیت برسد. این در حالی است که پیش از این خطوط شیرخشک ضروری کشور نزدیک به 2000 تن شیر خام را جذب می‌کردند.
وقتی نظام سیاسی کشور آماده برداشت 4200 تومانی از نهاده های دامی می‌شود، یعنی یارانه‌ای که قرار بود روی سفره خانوارها باشد را حذف کند، تکلیف سفره خانه‌های کم اقبال چه می‌شود؟
انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی بارها از انتقال یارانه از ابتدای زنجیره به انتهای زنجیره به‌ویژه به محروم‌ترین دهک‌ها حمایت کرده‌است که البته هنوز اجرایی نشده‌است. راه حل ساده‌ای که فقط مختص کالاها نیست، بازگرداندن شیر رایگان به مدارس و گنجاندن سه قلم کالای اساسی سبد خانوار (شیر، ماست و پنیر) در سبد حمایتی محصول در قالب کارت الکترونیکی به نفع خانوارها است. همه خانوارها فاقد این حمایت هستند. این را می‌توان برای لبنیات و همچنین برای سایر مواد غذایی ضروری در سبد خانه انجام داد.
گسترش مداخله دولت در بازارهای منابع خام و نقدینگی و همچنین بازارهای مصرف
دخالت دولت در اقتصاد در سال‌های اخیر، چه به‌طور مستقیم و چه غیرمستقیم، نشان‌دهنده رشد مداخلات از بازار مصرف تا در دسترس بودن منابع خام و نقدینگی بنگاه‌های مختلف است. اعمال تعرفه‌ها و محدودیت‌های قانونی برای حضور بخش خصوصی برای تامین مواد اولیه خود و نیز گسترش صدور مجوزهای مختلف برای واردات مواد اولیه، علاوه بر تاخیر در تامین مواد اولیه کارخانه‌ها به عنوان پایه‌ای برای فساد بیشتر نیز عمل کرده‌اند.
نقش دولت
از یک سو، مداخلات دولت تأثیر منفی بر جذابیت بازار سهام دارد. در حالی که از سوی دیگر، چارچوب سیاست عملاً توانایی بیشتر سیستم بانکی در تأمین سرمایه از طریق تشویق انبساط بدهی را ارتقا می‌دهد. به طور کلی، تامین مالی رشد بدهی به دلیل صرفه جویی مالیاتی و نرخ پایین‌تر آن نسبت به بازده پیش‌بینی‌شده سهامداران برای کسب و کارها سودمندتر است، به‌ویژه زمانی که تسهیلات به یک حلقه خاص در زنجیره با نرخی کمتر از نرخ متوسط ارائه می‌شود. تسهیلات در بازار برخلاف دیدگاه‌هایی که از ارائه تسهیلات در همان زنجیره صنعت حمایت می‌کنند.
اما این سیاست موجب توسعه مداخلات دولت در زنجیره صنایع غذایی از جمله صنعت لبنیات در ایران شده است .به گونه‌ای که در حال حاضر نه تنها بازار مصرف از مداخلات دولت مصون نیست. بلکه کل زنجیره متاثر از مداخلات دولت یعنی برهم خوردن تعادل و رقابت در‌نتیجه است. اگرچه شرایط تحریم و لزوم اولویت بندی ورود کالا یکی از دلایل اتخاذ این سیاست است.
یکی از آشکارترین مصادیق رشد مداخلات دولت در تامین مواد اولیه تولیدکنندگان، تهیه روغن نباتی برای انواع لبنیات صادراتی بر اساس استانداردهای ساخت آنها مانند بستنی یا خامه صادراتی است. علاوه بر این، احتمال افزایش قیمت شیر خام در نتیجه حذف ارز مرجع و الزام بنگاه‌های اقتصادی به افزایش سرمایه در گردش، اساساً آینده کسب‌وکارها، به‌ویژه مشاغل کوچک و زنجیره صنایع لبنی را به این موضوع یعنی تصمیم دولت مبنی بر تامین سرمایه در گردش و نقدینگی برای آنها گره زده است.
موضع متناقض بخش تجاری در قبال دولت
برخلاف اظهارات و گلایه‌های بخش خصوصی و فعالان اقتصادی از افزایش دخالت‌های دولت، در عرصه عمل، بخش خصوصی به یک تسهیل‌گر تبدیل‌شده و حضور دولت را ضروری می‌کند. محرک‌های اولیه فعالان این بخش وجود تضاد منافع در زنجیره ارزش صنایع مختلف از جمله صنایع لبنی و تلاش‌های انجام شده توسط هر یک از حلقه‌های زنجیره برای دسترسی و استفاده از این قدرت برای سهیم شدن در سود است. که بین حلقه‌های مختلف زنجیره تقسیم می‌شود. برخلاف دیدگاه‌هایی که آنها از آنها حمایت می‌کنند.
بخش خصوصی را مجبور می‌کند تا فعالانه برای گسترش حضور دولت در زنجیره ارزش صنعت خود تلاش کند. این دوگانگی با این واقعیت بدتر می‌شود. که مدیران و سیاست‌گذاران، افزایش سهم اقتصاد دولتی را نه تنها به‌عنوان یک تحول مثبت، بلکه به‌عنوان چیزی قابل تحسین و دفاع می‌دانند.
یک حلقه از زنجیره شکسته
وزارت جهاد کشاورزی موظف شد در پایان خرداد 95 با مجوز دولت و ابلاغ معاون اول رئیس‌جمهور، صندوقی برای کمک به رشد صنعت شیر کشور ایجاد کند. صندوقی با سرمایه 4500 میلیارد ریال که قرار بود ظرف مدت 6 ماه زنجیره ارزش صنایع لبنی را با مشارکت تمامی فعالان این زنجیره سامان دهد.
باید مدل بهینه زنجیره ارزش از تولید شیر‌خام تا عرضه محصولات لبنی و همچنین سامانه لازم برای تسهیل گردش وجوه و کالا در قالب بستر الکترونیکی بانک امل ایجاد می‌شد. توسط وزارت جهاد کشاورزی همچنین نظارت بر ایجاد و راه‌اندازی زنجیره مذکور در تمامی استان‌ها الزامی بود.
اهداف:
این صندوق تحت نظارت وزارت جهاد کشاورزی بر زنجیره و عملکرد سیستم نظارت داشت. ایجاد این زنجیره با هدف دستیابی به اهداف زیر انجام شد:
الف- تسهیل در تامین نهاده‌ها، پرورش و استفاده از دام‌های پرمحصول، استفاده از تکنیک‌های نوین و کاهش هزینه‌های تولید و تقویت نیروی انسانی متخصص. ارتقاء مدیریت واحدهای تولیدی و توسعه قراردادهای بین صنعت لبنیات در ایران و واحدهای تولید شیر‌خام.
ب- بازسازی، نوسازی و اصلاح شیوه راه‌اندازی دامداری‌ها و صنعت لبنیات در ایران. راه اندازی مراکز جمع‌آوری شیر بهداشتی؛ رعایت استانداردهای مربوط به کیفیت و بهداشت هنگام تولید کالا؛ و راه‌اندازی سازمان‌های مرتبط
ج- توسعه و افزایش تقاضای مصرف شیر از طریق تبلیغات و ترویج رسانه‌های عمومی و اجرای طرح‌های توزیع رایگان شیر و طرح‌های مشابه برای مخاطبان هدف.
د- اجرای ساختار قیمت‌گذاری بر مبنای کیفیت و ایجاد استراتژی تجاری بلندمدت با تمرکز بر تقویت تولید لبنیات‌داخلی و رشد صادرات.
بیش از پنج سال از آن تاریخ گذشته و باید بگوییم که هیچ یک از اهداف فوق الذکر محقق نشده‌است. حلقه‌های زنجیره ارزش صنایع لبنی بجای داشتن عملکردی که با هر سفارش و تقاضا تغییر می‌کند، بر اساس تقاضا عمل می‌کنند. با این حال، روابط بین تامین‌کنندگان و تولیدکنندگان از هم گسیخته شده‌است و این مشکل بدون سرمایه‌گذاری در رشد آموزش در زنجیره صنعت ما قابل حل نیست.
حتما بخوانید:
سردخانه و گرمخانه کارخانه لبنیات
سوالات متداول راه اندازی خط تولید لبنیات
موقعیت رشد صنعت لبنیات در ایران
ایران کشوری با پتانسیل فوق‌العاده برای رشد و سرمایه‌گذاری در صنایع لبنی است. این کشور دارای تاریخچه غنی در زمینه کشاورزی است و تعداد زیادی مزارع لبنی را در خود جای داده‌است. دولت ایران فعالانه صنعت لبنیات را ارتقا داده‌است و فرصت‌های زیادی برای سرمایه‌گذاران و کارآفرینان وجود دارد تا از این بازار رو به رشد بهره ببرند.
یکی از عوامل کلیدی رشد در صنعت لبنیات در ایران، جمعیت زیاد و رو به رشد این کشور است. ایران با بیش از 83 میلیون نفر هجدهمین کشور پرجمعیت جهان است. این امر تقاضای زیادی برای محصولات لبنی از جمله شیر، پنیر و ماست ایجاد می‌کند. ارزش صنایع لبنی در ایران حدود 10 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود و پیش بینی می‌شود این رقم در سال‌های آینده رشد کند.
یکی دیگر از عواملی که ایران را به بازاری جذاب برای سرمایه‌گذاری لبنیات تبدیل می‌کند، موقعیت استراتژیک این کشور است. ایران در تقاطع اروپا، آسیا و خاورمیانه قرار دارد و این کشور را به قطبی ایده‌آل برای صادرات لبنیات به کشورهای همسایه تبدیل کرده‌است. دولت ایران فعالانه صادرات لبنیات کشور را ترویج می‌کند و فرصت‌های زیادی برای سرمایه‌گذاران وجود دارد تا از این بازار رو به رشد بهره‌ببرند.
یکی از حوزه‌های صنعت لبنیات در ایران که در سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته‌است، تولید پنیر است. ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان پنیر در خاورمیانه است که طیف وسیعی از انواع پنیر از جمله فتا، موزارلا و چدار دارد. انتظار می‌رود صنعت پنیر این کشور بین سال‌های 2020 تا 2025 با شیب 5.5 درصد رشد کند که ناشی از افزایش تقاضا برای پنیر از بخش خدمات غذایی است.
جمع بندی
در مقاله امروز سپیانی به وضعیت صنعت لبنیات در ایران پرداختیم. مقاله را با بررسی نکاتی شروع کردیم که نگاهی اندکی آسیب شناسانه از منظر سیاست‌گذاری در حوزه زنجیره‌صنعت لبنیات در ایران داشت. در ادامه به فرصت‌های موجود در این صنعت پرداختیم. چنانچه پس از مطالعه این مقاله سوال یا ابهامی در رابطه با صنعت لبنیات در ایران دارید. میتوانید بصورت رایگان از مشاوره متخصصین سپیانی کمک بگیرید. همچنین برای خرید دستگاه های مذکور و دیگر تجهیزات لازم و آگاهی از قیمت و مشخصات فنی آنها میتوانید به بخش فروشگاه ما مراجعه‌کنید. جهت کسب اطلاعات بیشتر همین الان از طریق واتساپ با ما در تماس باشید.
