تجهیزات آزمایشگاه صنایع غذایی
تجهیزات آزمایشگاه صنایع غذایی برای تایید سلامت و رعایت استانداردهای لازم برای محصولات غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرند. چرا که امروزه تمایل افراد در جوامع مختلف به مصرف غذاهای سالم و البته فراوری شده بسیار زیاد است. از این رو بخش عمده‌ای از مواد غذایی مصرفی در جامعه در کارخانه‌ها و کارگاه‌ها تهیه و تولید می‌شود. به همین دلیل برای بررسی و سنجش میزان سلامتی و نیز برای جلوگیری از شیوع انواع مختلف باکتری‌ها و میکروب‌ها باید به کمک تجهیزات آزمایشگاهی باید اقدامات لازم را انجام داد. هر گروه آ مواد غذایی نیز مورد آزمایش‌های مخصوص به خود قرار می‌گیرند. بنابراین به ابزار و تجهیزات مختص به خود نیز نیاز دارند. در این مقاله به معرفی و شناخت این تجهیزات خواهیم پرداخت.
حتما بخوانید:
آشنایی با دستگاه‌های خط تولید لبنیات
روش های کنترل کیفیت (کنترل کیفی) شیر
انواع آزمایشگاه‌های صنایع غذایی
از آن جایی که محصولات و فراورده‌های غذایی از تنوع بسیار زیادی برخوردار هستند آزمایشگاه‌های زیادی و متنوعی نیز برای سنجش کیفیت محصولات و بررسی میزان باکتری و میکروب درون آنها وجود دارد. این آزمایشگاه‌ها عبارتند از:
- آزمایشگاه محصولات کشاورزی
- آزمایشگاه فراورده‌های صیفی
- آزمایشگاه غذاهای دام
- آزمایشگاه‌های میکروبیولوژی
- آزمایشگاه‌های فراورده‌های گوشتی
- آزمایشگاه تحقیقات عالی در شیمی
توجه: گروه صنعتی سپیانی در زمینه ساخت تجهیزات آزمایشگاه صنایع غذایی فعالیتی ندارد.
در آزمایشگاه‌های صنایع غذایی چه خدماتی ارائه می‌شود؟
با توجه به تنوع بالای این آزمایشگاه‌ها اما در همه‌ی آنها اصل اصلی و اولیه بررسی‌های اولیه‌ی مواد غذایی میباشد. برای این بررسی‌ها از تجهیزات آزمایشگاه صنایع غذایی بهره گرفته می‌شود. موارد مورد بررسی و سنجش نیز شامل:
- شفافیت و یکنواختی ماده‌ی غذایی
- رنگ و طعم و بو در مواد غذایی
- درجه و میزان پیرکس و قلیایی و اسیدی بودن مواد غذایی
- درصد و میزان نمک و روغن به کار رفته در مواد غذایی
- مقادیر سوربات بنزوات سدیم
- میزان خلوص ماده‌ی غذایی و مقادیر قند به کار رفته در آن
- مقادیر به کار رفته از رنگ‌های مصنوعی و اسانس‌ها و موادی از این دست
می‌باشند. در ادامه به توضیحات بیشتر در خصوص برخی از این خدمات ارائه شده در آزمایشگاه‌های صنایع غذایی که اهمیت بیشتری دارند می‌پردازیم.
1- بررسی اولیه از مواد غذایی:
این بررسی‌های انجام گرفته به کمک تجهیزات آزمایشگاه صنایع غذایی بر اساس فاکتورهایی مانند مزه و رنگ و طعم و نیز یکنواختی و کلیه‌ی ویژگی‌های موجود در هر ماده‌ی غذایی است که در ابتدا باید مورد بررسی قرار گیرد.
2- میکروب شناسی در مواد غذایی:
میکروب شناسی نیز از بخش‌های مورد توجه و مهم در آزمایشگاه صنایع غذایی بشمار می‌رود. این بخش از سنجش عموما در هنگام بسته‌بندی و تولید کردن مواد غذایی کاربرد دارد. در مراحل اولیه برای این منظور ابتدا کشت انواع میکروب و باکتری‌ها و نیز قارچ‌های موجود در ماده‌ی غذایی مورد بررسی آزمایش خواهد شد. نتایج این بخش مشخص خواهد کرد که محصول و فراورده‌ی غذایی از نظر سلامتی و میکروب شناسی در چه شرایطی قرار دارد.
3- فرمولاسیون و بهینه سازی مواد غذایی:
این مرحله بعد از میکروب شناسی انجام می‌گیرد. در این بخش اقدامات لازم برای تطابق ماده‌ی غذایی مورد آزمایش با استانداردهای ملی و نیز بهیود و بهینه نمودن کیفیت ان انجام خواهد گرفت. به این منظور و با استفاده کردن از تجهیزات آزمایشگاه صنایع غذایی بررسی‌های فیزیکی و شیمیایی متناسبی روی محصول مورد بررسی انجام خواهد گرفت.
کلیه مراحل گفته شده به شیوه‌ای کاملا تخصصی در آزمایشگاه‌های مواد غذایی و به کمک تجهیزات و دستگاه‌های مورد نیاز انجام می‌گیرد. در واقع بدون بهره‌گیری از تجهیزات لازم امکان موفقیت در سنجش و آزمایش مواد غذایی وجود نخواهد داشت. با توجه به اهمیت بالای تجهیزات و ابزارهای مورد استفاده در این بخش به معرفی بخش از آنها خواهیم پرداخت.
حتما بخوانید:
تفاوت پاستوریزاسیون و استریلیزاسیون چیست؟
روش های پاستوریزه کردن (پاستوریزاسیون) شیر
دستگاه های مهم آزمایشگاه مواد غذایی
دستگاه دوماس:
این دستگاه یکی از پرکاربردترین و اصلی ترین تجهیزاتی بشمار می‌رود که در بخش آزمایشگاه‌های صنایع غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. سرعت بسیار بالایی داشته و نتایج حاصل از آن بسیار دقیق هستند. از دیگر مزیت‌های استفاده از دستگاه دوماس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- در مدت زمان کمتر از 5 دقیقه میزان نیتروژن موجود در ماده‌ی غذایی را تخمین خواهد زد.
- به دلیل آن که از مواد شیمیایی در آنالیز کردن نمونه مورد بررسی استفاده نمی‌کند هزینه آنالیز در استفاده از دستگاه دوماس کاهش می‌یابد.
- در این تجهیز نیازی به آماده سازی نمونه با مواد شیمیایی وجود ندارد.
- نتایج آزمایشات صورت گرفته در حافظه‌ی دستگاه ذخیره می‌گردد.
- این دستگاه از تکرار پذیری بسیار بالایی نیز برخوردار میباشد.
دستگاه رفراکتومتر:
این دستگاه از سری تجهیزات آزمایشگاه صنایع غذایی به منظور شناسایی و نیز تشخیص میزان خالص بودن مواد و فراورده‌های غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. دستگاه رفراکتومتر امکان اتصال به رایانه و چاپگر را نیز دارد. در اغلب صنایع غذایی همچون دارویی و قند و شکر از این تجهیز استفاده بعمل می‌آورند. دستگاه رفراکتور انواع مختلفی دارم اعم از:
- رومیزی
- آنالوگ
- دستی
- دیجیتال
- آنلاین
هر یک از این انواع یاد شده نیز دارای استفاده مخصوص به خود میباشد.
دستگاه سوکسله:
یک تجهیز یکی از اصلی‌ترین تجهیزات مورد استفاده در آزمایشگاه‌های صنایع غذایی بشمار می‌رود. از این وسیله برای جدا نمودن چربی در محصولات غذایی مختلف بهره گرفته می‌شود. این دستگاه از سه بخش و جزء مختلف ساخته شده است. یکی بخش سرد کننده یا مبرد دستگاه است و دیگری قسمت استخراج کننده تجهیز و بخش آخر نیز بالن نام دارد. از آن جایی که این تجهیز از ایمنی بسیار بالایی برخوردار بوده در زمان استفاده از آن نیازی نیست تا از هود استفاده گردد. همچنین دستگاه سوکسله دارای قابلیت و توانایی بالایی در بازیافت نمودن از حلال‌ها را دارد.
دستگاه کجلدال:
این دستگاه مورد استفاده بعنوان تجهیزات آزمایشگاه صنایع غذایی به شیوه‌ی دستی و یا اتوماتیک قادر است تا ازت و پروتئین موجود در مواد غذایی و فراورده‌های غذایی را مورد سنجش و اندازه‌گیری قرار دهد. از این دستگاه در تمام مواد غذایی و همچنین خاک و آب و کاغذ و تنباکو و یا قهوه و حتی پلاستیک می‌توان استفاده نمود. همچنین در مورد مواد محترقه نیز کاربرد داشته و به وسیله‌ی پورت یو اس پی به رایانه نیز متصل می‌شود. در واقع روش بکار گرفته شده در این دستگاه یک شیوه بین المللی برای ارزیابی ازت و پروتئین است. مراحل کار در این تجهیز شامل فرایند هزم و مرحله‌ی تقطیر و تیتراسیون است.
دستگاه سل کانتر:
این دستگاه وظیفه دارد تا گزارش هایی سریع و دقیق از پارامترها و فاکتورهای اصلی خون در شیر را تهیه و ثبت نماید. در نتیجه کار این تجهیز نمونه های غیر طبیعی از انواع طبیعی آن تفکیک و جداسازی خواهند شد. سپس برای انجام بررسی و سنجش بیشتر از سایر شیوه‌های متداول و مرسوم استفاده می‌کنند.
دستگاه اتوکلاو:
از این تجهیز در بخش‌ها و حیطه‌های کاری متفاوتی استفاده می‌شود. علاوه بر کاربرد به عنوان یکی از تجهیزات آزمایشگاه صنایع غذایی در حوزه پزشکی نیز کاربردهای فراوانی دارد. موارد استفاده از این وسیله شامل:
- ضدعفونی نمودن زباله‌های عفونی
- استریل نمودن مواد و تجهیزات
- سترون سازی
می‌شود. با وجودی که انواع مختلف و گوناگونی از این دستگاه وجود دارد اما کاربرد و شیوه عمل در همه‌ی آنها یکسان میباشد.
دستگاه اینکوباتور:
این دستگاه که با نام گرمخانه نیز شهرت دارد محیطی مناسب برای رشد و نمو میکروارگانیسم‌ها را فراهم می‌کند. از نظر ساختاری این دستگاه شبیه به یک کابینت است که البته به خوبی عایق بندی شده است تا حرارت داخل دستگاه خارج نشود. رطوبت و میزان گردش هوا در داخل این تجهیز نیز قابل تنظیم است. درجه حرارت در داخل این دستگاه باید کاملا دقیق تنظیم شود حتی تغیرات یک درجه‌ای حرارت نیز می‌تواند عملکرد کلی دستگاه را تحت تاثیر قرار دهد. البته دستگاه اینکوباتر دارای دو نوع زیر میباشد:
- اینکوباتر سرد: برای رشد میکروارگانیسم‌هایی که در دمای کمتر از 25 درجه سانتی گراد رشد می‌کنند.
- اینکوباتر گرم: که اغلب برای رشد میکروارگانیسم‌هایی مورد استفاده قرار می‌گیرد که در دمای بالای 37 درجه سانتی گراد رشد می‌کنند.
نکته‌ی مهم در این بین این است که ظروف منتقل شده به دستگاه باید در مدت زمان کمتر از 2 ساعت به دمای مورد نظر برسند. البته دستگاه‌ها و تجهیزات آزمایشگاه صنایع غذایی به همین جا محدود نمی‌شود. بخش دیگری از تجهیزات مورد استفاده در این بخش هستند که در قالب دستگاه نمی‌باشند اما به عنوان ابزار کار بسیار لازم و ضروری هستند.
حتما بخوانید: انواع دستگاه‌های خشک کن صنعتی
شناخت برخی از انواع ابزارهای آزمایشگاه صنایع غذایی
برخی از ابزارهایی که بدون استفاده از آن ها نمی‌توان به آسانی بررسی‌ها و آزمایشات مورد نیاز روی مواد و فراورده‌های غذایی را انجام داد.
1- بشر:
از این وسیله برای نگهداری کردن و یا حمل مایعات در آزمایشگاه استفاده می‌شود. از دیگر کاربردهای این وسیله حرارت دادن به مایعات درون آن میباشد.
2- پیپت:
این ابزار در واقع یک لوله بسیار نازک است به منظور برداشتن و نیز حمل و نقل مقادیر بسیار کم از مایعات مورد استفاده قرار می‌گیرد. این وسیله در دو نوع حباب دار و یا مندرج تولید و به بازار عرضه می‌گردد.
3- آب فشان:
این ابزار که پیست نیز نامیده می‌شود از دیگر تجهیزات آزمایشگاه صنایع غذایی محسوب می‌شود که برای انتقال دادن محتویات داخل بطری به نقطه مد نظر کاربرد دارد.
4- بورت:
به منظور اندازه‌گیری کردن مقادیر دقیقی از مایعات کاربرد دارد. البته از پایه بورت نیز در کنار آن برای دستیابی به عملکرد بهتر این وسیله استفاده می‌گردد.
5- قیف:
از این وسیله برای انتقال دادن مایعات استفاده می‌شود که دارای انواع مختلفی نیز هست از جمله:
- قیف بوخنر: این قیف با قیف‌های معمولی اندکی متفاوت بوده و به جای آن که مخروطی شکل باشد استوانه‌ای شکل است. از این قیف که عموما بر روی ارلن تخلیه قرار داده می‌شود برای جدا نمودن محلول‌ها استفاده می‌کنند.
- قیف جدا کننده: از این قیف برای جدا کردن انواع مختلف محلول با چگالی‌های مختلف استفاده می‌کنند.
6- توری نسوز:
این وسیله مشبک و فلزی بوده که در قسمت میانی دارای یک روکش نسوز است. این وسیله باعث می‌شود تا حرارت بصورت مستقیم به ماده‌ی داخل آن نرسید و در واقع یک توزین یکنواختی حرارتی وجود داشته باشد.
7- کندانسور:
این وسیله که از جمله تجهیزات آزمایشگاه صنایع غذایی به شمار می‌رود با نام سرد کننده نیز شناخته می‌شود. این وسیله لوله‌های در هم پیچیده‌ای است که با کمک فرایند تقطیر و تبخیر مایعات محلول در هم را جداسازی می‌کند.
8- دستگاه پی اچ متر:
از این وسیله برای اندازه‌گیری کردن پی اچ در انواع مختلف محلول به صورت کاملا دقیق استفاده می‌شود.
9- هود:
این وسیله از جمله لوازم ایمنی در آزمایشگاه‌های صنایع غذایی به حساب می‌آید. به کمک هود بخارها و دودهای سمی و خطرناک از محیط داخلی آزمایشگاه خارج می‌شود.
10- میکروسکوپ:
از این تجهیز برای مشاهده نمودن اجسام در اندازه‌های بسیار کوچک استفاده می‌کنند. اجسامی که چشم غیر مسلح قادر به رویت آنها نمی‌باشد. این تجهیزات دارای انواع مختلفی هستند از جمله:
- نوری
- الکتریکی
- نیروی جانبی
- اتمی
حتما بخوانید:
سوالات متداول راه اندازی خط تولید لبنیات
توجه: گروه صنعتی سپیانی در زمینه ساخت تجهیزات آزمایشگاه صنایع غذایی فعالیتی ندارد.
