آشنایی با اصول مهم بستهبندی محصولات
اصول بستهبندی (Packaging) در میان شرکت‌های گوناگون دنیا فوق‌العاده حائز اهمیت است. چرا که آگاه هستند در صورت فقدان توجه کافی به این مبحث مهم سبب از دست دادن قسمت اعظمی از درآمد خواهد شد. و آسیب جدی به نام برند و شهرت خود وارد خواهند کرد. همه می‌دانیم که تأثیر اولیه هر چیزی بسیار خوب در ذهن ما باقی می‌ماند. و در مورد محصولات و خدمات نیز، بستهبندی اولین موردی است که مشتری با آن سر وکار دارد. و روی آنها تأثیر میگذارد که حتی روی میزان فروش و وفاداری مشتری تیز تأثیرگذار خواهد بود.
حتما بخوانید:
آشنایی با انواع خشک کن های صنعتی
صنعت بستهبندی محصولات از گذشته تا به امروز
بسته بندی محصولات از زمان مقیم شدن دائم انسان‌ها در غارها و پناهگاه ها بوجود آمد. انسان‌ها برای تغذیه می‌بایست غذاهای مورد احتیاج خود را از طبیعت تهیه می‌کردند. به محل سکونت خود انتقال داده و محافظت می‌کردند. این موضوع سبب شد از موادی که در طبیعت وجود داشت برای بستهبندی استفاده کنند تا جابجایی و نگهداری طولانی مدت‌تر غذا میسر شود.
پوست حیوانات شکار شده توسط انسان، برگ یا پوست درختان جزء موادی بودند که برای بستهبندی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. این نخستین نشانه از کشف بستهبندی و استفاده از آن در زندگی انسان بود. گذشت زمان سبب شد تا متریال گوناگونی به منظور تولید و طراحی بسته بندی بکار برده شود. با پیشرفت تکنولوژی به مرور سبب شد تا از مواد متنوعی در تولید بسته‌بندی‌ها استفاده شود. در قرن بیستم شیشه، مدل‌های گوناگون کاغذ، پلاستیک و حتی فلزات در صنعت بستهبندی مورد استفاده قرار گرفتند.
نکات حائز اهمیت به منظور طراحی بستهبندی حرفه‌ای:
رعایت کردن اصول بستهبندی و قواعد حرفه‌ای طراحی بسته بندی کمک خواهد کرد محصولات در قالب یک پکیج لوکس و جذاب به مصرف کننده ارائه گردد. طراحی با ساختاری کاربردی، طراحی گرافیک مبتکرانه، رنگ‌بندی جذب کننده و روانشناسی شده، بهره‌گیری از عکس‌هایی با کیفیت عالی، ارائه توضیحات مطلوب و کافی و قرار گرفتن لوگو در مکان مناسب جزء موارد مهم اصول بستهبندی و دارای اهمیت در طراحی یک بستهبندی حرفه ای و تاثیر گذار خواهد بود.
طراحی و چیدمان بنیادی المان‌های بستهبندی کمک خواهد کرد تا محصول توانایی جذب نظر و اعتماد مصرف کننده را داشته باشد. اسلوب طراحی اختصاصی و بهره‌گیری مطلوب از رنگ‌ها و در فرارو بودن لوگو تولید کننده سبب میشود توجه مصرف‌کنندگان را جلب کند. و در اولویت اول به منظور اقدام به خرید قرار بگیرد. هرچند کیفیت محتوای بستهبندی هم نیز نقش بسزایی در انتخاب محصول و حتی خریدهای بعد خواهد داشت. در همچین زمان‌هایی مشتریان به برندی که معتبرتر و شناخته شده‌‌تر باشند اعتماد بیشتری می‌کنند.
بنابراین به منظور شناخته شدن هر چه بیشتر و بهتر برند مورد نظر نیاز است توجه مخصوصی به اساس و بنیاد مهم طراحی به منظور تولید و بسته بندی محصولات خود داشته باشید.
حتما بخوانید:
اهمیت تعمیر و نگهداری خطوط تولید
اصول بستهبندی حرفه‌ای و موفق در بازار
- بستهبندی باید متناسب با نوع محصول طراحی شود.
- بستهبندی باید دارای طراحی و رنگ بندی شیک و جذاب باشد.
- بستهبندی باید بیانگر نوع محصول باشد
- دقت کافی به اصول بهداشتی در بسته‌بندی‌ها
- ابعاد مناسب و استفاده بهینه از متریال ساخت
- دقت کافی به طرح و رنگ بستهبندی
- بستهبندی می‌بایست از چاپ با کیفیت برخوردار باشد.
حتما بخوانید:
دستگاه ترموفرمینگ چیست؟ کاربرد آن
اهداف از ذکر اصول بستهبندی موادغذایی:
packaging یکی از موارد حائز اهمیت در فرآوری و توزیع محصولات غذایی به شمار می‌آید. این پروسه دارای قواعد خاصی بوده و به منظور اهداف معینی از سوی تهیه کنندگان مواد غذایی ایجاد میشود. که در ادامه این اهداف نام برده شده است.
- ایمن نگه داشتن محصول
- سادگی مصرف
- تقسیم بندی محصول
- جذب کردن مشتری
- جابجایی راحت تر
اگر اساس و قواعد بستهبندی کردن مواد غذایی به طور کامل رعایت نشود. حمل و نقل مواد غذایی با مشکل روبرو خواهند شد. بنابراین شرکت‌های تولید کننده مواد غذایی بستگی به نوع ماده غذایی، بسته بندی‌های متنوعی به صورت قوطی، جعبه، بطری، کیف و… برای محصول خود طراحی می‌کنند.
به صرفه بودن استفاده از Packaging در پروسه تولید امری بسیار مهم است. مزایایی مانند پرشدن، بسته شدن و قیمت پایین از دلایلی هستند که در قیمت تمام شده یک بسته بندی تاثیرگذار خواهد بود. در بعضی مواد قیمت بسته بندی از قیمت خود محصول بیشتر است. بنابراین یافتن متریال و شیوه‌های اقتصادی در این زمینه امری مهم تلقی می‌گردد.
پیش نیازهای اصول بستهبندی مواد غذایی:
بستهبندی مواد غذایی با پیش نیازهای فراوانی همراه است. بعضی از این پیش نیازها و اصول مهم بستهبندی عبارت هستند از: محافطت در برابر آلودگی میکروارگانیسم ها، جلوگیری از خروج رطوبت یا ورود اکسیژن، محافظت در مقابل بو و سموم محیطی. به عنوان سدی در مقابل اشعه فرابنفش، شفاف بودن، مقاومت در مقابل ضربه، توانایی ساخت اندازه، شکل و وزن مورد نظر را داشته باشد. داشتن ظاهر شیک و جذاب، دارا بودن امکان چاپ بر روی آن، ارزان قیمت بودن، سازگار بودن با مواد غذایی و… .
در موارد بسیاری نیز احتیاج است که بستهبندی در مقابل حملات حشرات و جوندگان نیز دارای مقاومت باشد. (هرچند که تنها قوطی‌های شیشه‌ای و فلزی دارای ویژگی ضد حشرات و ضد جوندگان هستند). در ادامه این مقاله به تشریح بعضی از ملزومات در این رابطه پرداخته شده است.
1- آب و اکسیژن
همه پلیمرهایی که به شکل عمومی در صنعت packaging مواد غذایی مورد استفاده قرار میگیرند. به آب و اکسیژن اجازه ورود شدن به درون بسته بندی را میدهند. با این وجود میزان مقاومت پلیمرها در مقابل این نفوذ مختلف بوده و بسته به فرم شیمیایی و فیزیکی پلیمر دارد. مقاومت در مقابل گاز و بو امری دو جانبه تلقی می‌گردد.
بعضی بوها می بایست توانایی خروج از packaging را دارا باشند. بهضی نیز می‌بایست محفوظ بمانند. در بیشتر موراد می‌بایست از وارد شدن اکسیژن جلوگیری کرد. اما در بعضی مواد گازهایی نظیر کربن دی اکسید تولید می‌کنند که می‌بایست خارج شوند. محافظت در مقابل رطوبت نیز امری دو طرفه است.
در غذاهای خشک می‌بایست از نفوذ رطوبت جلوگیری بعمل آید. اما در غذاهای تر یا نمدار می‌بایست از خروج رطوبت ممانعت کرد. جلوگیری از خروج روغن نیز از دیگر مسائلی است که می‌بایست در این مورد به آن توجه کافی کرد. نکته حائز اهمیت این است که بستهبندی های مقاوم در مقابل نفوذ رطوبت ضروری است در مقابل نفوذ روغن مقاوم نخواهند بود. و عکس این مورد نیز امکان‌پذیر خواهد بود.
2- نور
شفافیت و حفاظت در مقابل نور دو امر متضاد با یکدیگر هستند. بستهبندی packaging شفاف به سبب اینکه برای مصرف کنندگان امکان دیدن محصول را فراهم می‌کند، محبوب است. اما از طرف دیگر بیشتر غذاها نسبت به نور حساس هستند. گزینش ظروف نگه داری محصول باید با طول عمر مفید محصول و میزان خسارت وارده توسط نور در این مدت زمان تناسب داشته باشد.
3-بسته بندی مهر و موم
از جمله موارد مهم پیرامون اصول بستهبندی این است که بستهبندی packaging می‌بایست به طور کامل مهر و موم شده باشد. و امکان بهره‌بری از آن بدون باز کردن بستهبندی وجود نداشته باشد. این امر به منظور جلوگیری از ورود مواد ناقل بیماری و حتی سموم بوسیله افراد ضرورت دارد. و جزء مواردی است که در حال حاضر به آن دقت زیادی میشود.
در زمان خرید قطعاً به پلمپ بستهبندی دقت کافی کنید. و از خرید بسته‌بندی‌هایی که مخدوش است، اجتناب کنید. در آخر توانایی‌هایی نضیر آسان باز شدن و شیوه پخش که در محصولات گرانوله، مایع و حتی جامد از اهمیت زیادی برخوردار است نیز می‌بایست در نظر گرفته شوند.
تنوع ظروف بستهبندی:
مدل‌های مختلف ظروف بستهبندی را می‌توان به سه گروه تقسیم کرد:
گروه اول: به شکل مستقیم با غذا در تماس هستند. و می‌بایست از مواد غیر سمی بوده، و با غذا سازگاری داشته باشند. این ظروف نباید سبب بوجود آمدن تغییر در بو، مزه و دیگر واکنشهای شیمیایی در غذا گردند.
گروه دوم: بستهبندی packaging بیرونی است که متشکل از چندین قوطی، کوزه یا کیسه را در کنار یکدیگر حفظ و یا جدا می‌کند. اما به طور مستقیم با غذا تماس پیدا نخواهد کرد. ظروف ثانویه بخش مهمی از بستهبندی packaging مواد غذایی محسوب میشوند.
گروه سوم: شامل موادی هستند که چندین ظروف ثانویه را در کنار یکدیگر نگه میدارند تا نقل و انتقال و حمل و نقل ساده‌تر انجام شود.
حتما بخوانید:
طراحی و راه‌انداری خطوط تولید لبنیات
آشنایی با افزودنی های محصولات لبنی
مواد مورد استفاده در بستهبندی مواد غذایی:
آمیخته‌های محدودی در بستهبندی مواد مورد استفاده قرار میگیرند. بعضی از این ترکیبات عبارت هستند از: فلز، شیشه، کاغذ و کارتن، پلاستیک‌ها و مقادیر کمی از چوب و الیاف کتان.
به طور کلی مواد و اصول بستهبندی packaging مواد غذایی را می‌توانیم در طیف وسیعی از شکل‌ها و فرم ها در نظر گرفت. بعضی از این فرم‌ها عبارت هستند از:
- قوطی
- فویل های آلومینیومی قابل انعطاف
- کوزه‌هایی از جنس شیشه و بطری
- قوطی و بطری‌های پلاستیکی مستحکم و نیمه مستحکم
- کاغذ و مقوا
- محصولات چوبی که به عنوان جعبه و کیسه مورد استفاده قرار میگیرند
- و لمینیت‌ها یا بسته‌های چند لایه که در آن کاغذ
- پلاستیک و فویل و…
1- فلزات:
دو دسته مهم از فلزات آلیاژی که در بستهبندی مواد غذایی به کار برده میشوند عبارت‌‌اند از فولاد و آلومینیوم.
فولاد:
فولاد مرحله اول به منظور تهیه قوطی های محکم و سخت مورد استفاده قرار میگیرند. در صورتی که آلومینیوم به منظور قوطی و روکش های قابل انعطاف مورد استفاده قرار میگیرد. تا چندین سال پیش حدوداً همه قوطی های فولادی توسط لایه ای قلع آبکاری می‌شدند. (به همین سبب آن ها قوطی های قلعی نامیده می‌شدند) علت این امر مقاومت قلع در مقابل خوردگی است که بوسیله مواد غذایی بر روی فولاد میتواند رخ دهد. قلع به طور کامل در مقابل خوردگی مقاوم نخواهد بود، اما سرعت واکنش آن با مواد غذایی از فولاد کمتر است.
مقاومت صفحه فولادی نیز یکی دیگر از موارد حائز اهمیت است. به خصوص در قوطی‌های بزرگتر که باید در مقابل فشارهای اعمال شده مقاومت کنند. استحکام قوطی با نظر به سره‌گی فولاد، ضخامت صفحه، سایز و هندسه قوطی و بعضی از مشخصات تشکیل دهنده دیگر تعیین خواهد شد.
آلومینیوم:
آلومینیوم سبک است. در مقابل خوردگی هوا مقاوم است و امکان فرم و شکل گرفتن دلخواه به سادگی را دارد. با این وجود آلومینیوم استحکام ساختاری کمتری در قیاس با فولاد در ضخامت برابر دارد. قوطی های آلومینیومی گزینه مناسبی برای نوشیدنی هایی هستند که دارای فشار درونی هستند: نظیر نوشابه.
2- کاغذ، مقوا و کارتن
تفاوت‌های دارای اهمیت میان کاغذ، مقوا و کارتن ضخامت و نوع کاربرد آنها است. کاغذها نازک و دارای قابلیت انعطاف هستند. و به متظور تولید کیسه مورد استفاده قرار میگیرند. مقوا ضخامت بیشتری دارد و به منظور ساخت کارتن‌های یک لایه مورد استفاده قرار خواهد گرفت. کارتن (fiberboard) نیز از ساختار لایه‌های کاغذهای مقاوم‌تر تولید میشوند.
3- پلاستیک
اصطلاح پلاستیک به طیف گسترده‌ای از مواد گفته میشود که از ترکیب مولکول‌هایی با زنجیره فوق‌العاده بزرگ متشکل است. این مولکول‌ها از پیوند قسمت های کوچکی به نام مونومر تشکیل میشوند و ممکن است دارای وزن بیش از 100000 باشند. نظریه تولید ترکیبات پلاستیکی و پلیمری از ترکیباتی طبیعی نظیر نشاسته، پروتئین و لاستیک طبیعی اقتباس شده است.
پلیمرها ویژگی‌های منحصر به فردی دارند. برای مثال پلیمرهای ترموپلاستیک را می‌توان با استفاده از گرما ذوب کرد و به شکل دلخواه در آورد و بعد دمای آن را کاهش داد تا محکم شود. از میان هزاران ترکیب پلیمری، فقط شمار محدودی از آنها برای مصارف تجاری مناسب هستند. و از ویژگی‌های متناسب به منظور استفاده در بستهبندی مواد غذایی برخوردارند و مورد استفاده واقع میشوند.
این ترکیبات شامل موارد زیر است:
- سلولز استات
- پلی آمید (نایلون)
- پلی استرها (PET, Mylar)
- پلی اتیلن
- پلی پروپیلن
- پلی استایرن
- پلی وینیلیدن کلراید
- پلی وینیل کلراید
4-لمینیت ها
همانطور که پیش از این نیز اشاره شد. فیلم های پلیمری هرچند قادر هستند محافظ مناسبی در مقابل میکروارگانیسم‌ها و گرد و غبار باشند اما در برابر نفوذ آب و اکسیژن از مقاومت مناسبی برخوردار نیستند. از طرفی دیگر مواد مذکور به منظور ساخت بسته‌بندی‌ها نیز فقط دسته‌ای از ویژگی مورد نیاز را تامین خواهند کرد.
لمینیت‌ها یا ترکیبات چند لایه‌ای بر همین پایه تولید می‌گردند. برای نمونه یک لمینیت قادر است خود حاوی لایه‌های زیر باشد:
- کاغذ: ثبات لایه‌ها را بالا خواهد برد
- پلاستیک: مقاوم در مقابل گرما
- فویل آلومینیوم: از مقاومت بالایی برخوردار است (خوردگی، نفوذ مواد و …)
لمینیت های تجاری ماکزیمم از هشت لایه مختلف تشکیل شده‌اند و برای هر محصول به شکلی ویژه طراحی میشوند.
حتما بخوانید: صفر تا صد خط تولید ماسک پزشکی
گزینش مواد اولیه بستهبندی
در انتخاب مواد بستهبندی نکات بسیاری وجود دارد. از جمله مواردی که در ارتباط با این موضوع باید بدان توجه شود. اثر متقابل محصول و بسته بر یکدیگر است. به این موضوع در اصطلاح Interaction گفته میشوند. در حالت کلی حائز اهمیت‌ترین ویژگی که در گزینش مواد بستهبندی می‌بایست مورد توجه قرار بگیرد عبارت هستند از:
1- عدم اثرگذاری متقابل سوء میان محصول و ماده بستهبندی
2- خصوصیات مکانیکی ماده بستهبندی بدین معنی که مقاومت آن در مقابل برخورد، ضربه و ایجاد رخنه
3- مقاومت دمایی
4- پایین بودن وزن مخصوص
5- از منظر قابلیت دیدن محتویات درون بستهبندی، شیک و جذاب نمودن ظاهر آن
حتما بخوانید:
بستهبندی بی‌کیفیت چه اثرات منفی در فروش دارد؟
همان‌‌گونه که یک بستهبندی مطلوب و حرفه‌ای نگهداری و فروش محصولات را ضمانت خواهد کرد به همان اندازه نیز عدم رعایت اصول بستهبندی و در کل بستهبندی ضعیف قادر به تخریب نام محصول و برند خواهد شد. بسته‌بندی‌های ضعیف توان جذب مشتریان را ندارند و توان نگهداری مطلوب از محصول را نیز ندارند.
حتما بخوانید: معرفی انواع دستگاه های پرکن
نتیجه گیری
تحقیقات فراوانی در اقصی نقاط جهان انجام گرفته که نتایج بدست آمده از آنها نمایانگر نقش طراحی و بستهبندی در رقابت بازار محصولات و اهمیت آن است. در واقع می‌توان چنین اظهار کرد بستهبندی محصولات ابزاری است که به تولید کننده کمک خواهد کرد تا محصول خود را ایده‌آل‌تر از سایر رقبا به مشتریان ارائه کند. برای این منظور نیاز است سلایق مشتریان مورد بررسی قرار گیرد و لحاظ شود و ابتکار و نوآوری را در طراحی فراموش نکنید.
توجه: گروه صنعتی سپیانی در زمینه خط تولید بسته بندی محصولات فعالیتی ندارد.
